Параграф 5.4 (Қазақ әдебиеті. 7-сынып)

ТӘУЕЛСIЗБIН

Тәуелсізбін

Тәуелсiзбiн!
​Тәуелсiзбiн мен бүгiн.
​Келдi, мiне, азаттығым, теңдiгiм.
​Бостандықта бойлығым мен ендiгiм.
​Шешiл ендi, шемен болған шерлi үнiм!

Қарсы қарап қатал мынау заманға,
​айналдық бiз қайтпас, қайсар қамалға.
​Алды бүгiн тәуелсiздiк тау, тасым,
​орман,
​көлiм,
​​​далам менен балам да!

Жаным менiң,
​қаным менiң тәуелсiз.
​Арым менiң,
​жарым менiң тәуелсiз.

Заңым менiң,
​бағым менiң тәуелсiз.
​Әнiм менiң,
​​дәнiм менiң тәуелсiз.

Тәуелсiзбiн! –
​танып тұрмын өзiмдi.
​Ұшырамын қанат байлап сөзiмдi.
​Ешкiм ендi көкiрегiмнен итерiп,
​ешкiм ендi шұқымайды көзiмдi.

Тәуелсiз ғой ойым менен ұғым да,
​бақыт құсым қонды келiп тұғырға.
​Тәуелсiздiк алды бүгiн, қараңдар,
​тойым түгiл
​қайғым менен мұңым да.
​Заман өттi –
​қансыратып қанаған,
​заман өттi –
​қалтыратып тонаған.
​Тәуелсiздiк келдi, мiне, ақыры!
​Çорға жеттiм,
​зорға жеттiм мен оған.

Құтылмаған кiнәраттан,
​күнәдан,
​бар шындықты iштей үнсiз құраған, –
​ағыл-тегiл көздiң жасын көл етiп,
​күнi кеше былай деп мен жылағам:
​«Жаным кеттi қарайып,
​қопарылды тiрегiм,
​айтыңдаршы,
​халайық,
​қалай өмiр сүремiн?!

Қалай жүрем,
​Темiрден
​соғып шыдам,
​төзiмдi...
​Көрiп едiм бәрiн мен
​ойып алды көзiмдi.

Қалай жүрмiн –
​құламай! –
​Қазды менiң түбiмдi.
​Сөз айтып ем –
​шыдамай! –
​Қырқып алды тiлiмдi.

Қай жерде мен тайқып ем?! –
​Сынап тағы бағымды –
​ойымды мен айтып ем,
​отқа салды жанымды.
​Төктiм үнсiз жасымды,
​кеуiп қалды таңдайым,
​көтерiп ем басымды
​қақ айырылды маңдайым!» –
​Күнi кеше дәл осылай жылағам!
​Жылағанмын –
​көздiң жасын бұлағам.
​Уhiлеген менiң өксiк демiмнен
​теңiз толқып,
​тау күңiренiп құлаған.

Соны ойласам –
​у мен зәрдi iшем мен.
​Соны ойласам –
​қайғы, мұңға түсем мен.
​Тудық бiздер көрiнбейтiн бұғаумен.
​Жүрдiк бiздер көрiнбейтiн кiсенмен.

Өз жерiмде ала алмастан рұқсат,
​өзiмiзге жүрдiк бiздер құрық сап...
​Үндетпестен тас тықты да көмейге,
​қойды сонсоң аузымызға құлып сап.

Қапаландық,
​жәбiрлендiк,
​зарладық,
​өзгелерге жанды қидық,
​арнадық, –
​қырылдық қой қорғап бiздер Мәскеудi,
​ал Мәскеуден қорғана бiз алмадық.

Таптап, қырқып,
​жоқ еттi де нуымды,
​жазирамды отқа салып қуырды.
​Жуынды еттi кәусар менен суымды,
​​шұлғау еттi қасиеттi туымды.

Мұның бәрiн,
​мұның бәрiн ұғынам...
​Жүрек жара –
​зарзаманның мұңынан.
​Сол кезде мен азаттық деп, теңдiк деп,
​бөрi болып Айға қарап ұлығам!

Тәуелсiзбiн, ендi, мiне, мен бүгiн.
​Келдi кiрiп азаттығым, теңдiгiм.
​Бостандықта бойлығым мен ендiгiм!
​Шешiл ендi, шемен болған шерлi үнiм.

Кеуделердi тарылтпасын кек қысып,
​кетедi одан өр далама өрт түсiп...
​Құсқа айналып кеудемдегi жүрегiм
​сүйiншiлеп келер күнге кеттi ұшып.

Өлеңнен мысал

Аллитерация

Ассонанс

Метафора

Эпитет

Риторикалық сұрақ

Эпифора

Анафора

Символ

5-тапсырма. Өлеңнің негізгі идеясы мен тақырыбына сипаттама беріп, талдауларыңды жазыңдар.

Тәуелсіздік
Егемен

8-тапсырма. Өлеңнен көріктеу құралдарын тауып, «Тәуелсіздік» тақырыбына эссе жазыңдар.Өлеңнің негізгі идеясы мен тақырыбына сипаттама беріп, талдауларыңды дәптерлеріңе жазыңдар.

9-тапсырма. «Тәуелсізбін» өлеңінің идеясын негізге алып, 2 шумақ өлең шығарыңдар.

Тәуелсізбін

Мәтінді тыңдаңдар. Берілген уақыт ішінде тапсырмаларды орындаңдар.

1-мәтін. 1. Мәтінді тыңдап, эпитет, ассонанс, аллитерацияларды тауып, дәптерлеріңе жазыңдар. Уақыт мөлшері: 10 минут.

2. Мәтінді тыңдап, «қырылдық қой қорғап біздер Мәскеуді, ал Мәскеуден қорғана біз алмадық» деген өлең жолдарынан ойға түйгендеріңді дәптерлеріңе жазыңдар. Уақыт мөлшері: 15 минут.

10-тапсырма. «Тәуелсіз Қазақстан» тақырыбына арнап, сыныптасыңмен бірге шағын видео (2–3 мин) түсіріңдер. Видеоны түсірмес бұрын, Қазақстанның тарихы, бүгіні туралы сценарий жазып алыңдар.

 Қосымша тапсырмалар. 1-сабақ

Сенің меңгеретінің:

– әдеби шығармадағы тұлғалық болмысты гуманистік тұрғыдан талдайсың;

– өлеңдегі автор бейнесін анықтайсың.

  • Шәкәрім Құдайбердіұлы
  • Темірхан Медетбек
  • Махамбет Өтемісұлы
  • «Махамбет рухының монологі»
  • «Көк түріктер сарыны»
  • «Тағдырлы жылдар жырлары»
  • Тәуелсіздіктің қадірі мен мағынасын түсіндіру
  • Тәуелсіздік алған қазақ елінің асқақ рухын жырлау
  • Өткен тарихты ұмытпау қажет
  • Жүрек жара, көрiнбейтiн бұғаумен, көрiнбейтiн кiсенмен.
  • Тәуелсiзбiн! Келдi кiрiп азаттығым... Бостандықта бойлығым мен ендiгiм!
  • Құтылмаған кiнәраттан, көздiң жасын көл етiп, көздiң жасын бұлағам.
  • Сол кезде мен азаттық деп, теңдiк деп, бөрi болып Айға қарап ұлығам!
  • Мұның бәрiн, мұның бәрiн ұғынам...
  • Соны ойласам – қайғы, мұңға түсем мен.

«...қырылдық қой қорғап бiздер Мәскеудi, ал Мәскеуден қорғана бiз алмадық», – деген үзіндіде автор нені сипаттаған?

  • Тәуелсіз Отанымыздың болашағын сипаттайды.
  • Қазақ елінің жаңа тарихын сипаттайды.
  • Автор тарихи кезеңдерді сипаттайды.

«Тудық бiздер көрiнбейтiн бұғаумен. Жүрдiк бiздер көрiнбейтiн кiсенмен»,– деп ақын қазақ халқының басынан кешкен қандай кезеңді айтып отыр?

  • Отаршылдық кезең
  • Хандық дәуір
  • Егемендік дәуірі
  • Құсқа айналып кеудемдегi жүрегiм сүйiншiлеп келер күнге кеттi ұшып.
  • Уhiлеген менiң өксiк демiмнен теңiз толқып, тау күңiренiп құлаған.
  • Тәуелсiзбiн! – танып тұрмын өзiмдi. Ұшырамын қанат байлап сөзiмдi.
  • Тәуелсіздікке шаттанып, қуанышын шынайы жеткізеді.
  • Азаттықты армандап, қасірет тартады.
  • Ұлтының азаттығын жан жүрегімен сезініп, өзінікіндей қабылдайды.

2-сабақ 

Сенің меңгеретінің:

– шығармадағы көркемдегіш құралдардың қолданысын талдайсың.

  • Шешiл ендi, шемен болған шерлi үнiм!
  • Күнi кеше дәл осылай жылағам!
  • Қалай жүрем, Темiрден соғып шыдам, төзiмдi...

Ешкiм ендi көкiрегiмнен итерiп,
ешкiм ендi шұқымайды көзiмдi.

  • аллитерация
  • эпифора
  • анафора

Тәуелсiздiк алды бүгiн, қараңдар,
тойым түгiл
қайғым менен мұңым да.

  • Омоним сөздер
  • Синоним сөздер
  • Антоним сөздер
  • Өз жерiмде ала алмастан рұқсат, өзiмiзге жүрдiк бiздер құрық сап...
  • Қалай жүрмiн – құламай! – Қазды менiң түбiмдi.
  • ассонанс
  • аллитерация
  • Уhiлеген менiң өксiк демiмнен теңiз толқып, тау күңiренiп құлаған.
  • Жылағанмын – көздiң жасын бұлағам.
  • Төктiм үнсiз жасымды, кеуiп қалды таңдайым,
  • Тәуелсiздiк келдi, мiне, ақыры!
  • Бостандықта бойлығым мен ендiгiм!
  • ...Жаным кеттi қарайып, қопарылды тiрегiм, айтыңдаршы, халайық, қалай өмiр сүремiн?!

Өзіңді-өзің бағала

«Деңгейлік бағалау» әдісімен өзіңді-өзің бағала.

Бастапқы деңгей: Мен тапсырманың негізін түсінемін.

Орташа деңгей: Мен тапсырманы өз бетіммен орындай аламын.

Жоғары деңгей: Мен тапсырманы толық әрі сапалы орындадым және оны түсіндіре аламын.